115. rocznica śmierci Jana Matejki

Jan Matejko urodził się 24 czerwca 1838 roku w Krakowie. Jego ojciec był nauczycielem muzyki o czeskich korzeniach, zaś matka pochodziła z polsko-niemieckiej rodziny trudniącej się rymarstwem. Jan był dziewiątym z jedenaściorga dzieci. Od dzieciństwa wykazywał się dużym talentem plastycznym, nie odznaczając się jednak przy tym zbytnimi zdolnościami w innych naukach. Uczęszczał do krakowskiego Gimnazjum św. Anny, zaś w roku 1858 roku dzięki stypendium wyjechał na studia do Monachium.

Po ich zakończeniu i powrocie do rodzinnego miasta wynajął małą, z uwagi na kiepski stan finansowy, pracownię, gdzie w 1862 roku namalował jedno ze swoich najbardziej znanych dzieł - "Stańczyka". W 1863 roku z powodu słabego wzroku nie przyłączył się do Powstania Styczniowego, jednak wspierał walczących finansowo i pomagał w transporcie broni.

Klęska kolejnego już zrywu powstańczego wpłynęła na porzucenie przez Matejkę cenionego przez niego malarstwa religijnego i skupienie się na przedstawianiu wydarzeń i postaci historycznych. Wiele jego obrazów nie zawierało ścisłej prawdy historycznej, czasem umieszczał na nich postacie w rzeczywistości nie uczestniczące w wydarzeniach, przez co chciał bardziej przybliżyć idee wydarzeń niż nauczać historii w klasyczny sposób.

W roku 1864 powszechne uznanie zdobył obraz Matejki "Kazanie Skargi". Dochód z biletów na wystawę, gdzie prezentowano dzieło, artysta przekazał na pomoc sierotom. Sprzedaż obrazu umożliwiła mu w tym samym roku poślubienie Teodory Giebułtowskiej. Małżonkowie dochowali się piątki dzieci, a Teodora mimo trudnego charakteru stała się muzą malarza. Jej rysy artysta nadał prawie wszystkim kobiecym postaciom na swoich obrazach.

"Kazanie Skargi" oraz kolejny obraz malarza "Rejtan" zostały nagrodzone Złotym Medalem. W roku 1870 Matejko za obraz "Unia Lubelska" otrzymał francuską Legię Honorową. Jego sytuacja finansowa bardzo się poprawiła i przeniósł się wraz z rodziną na położoną w centrum Krakowa ul. Floriańską. Objął także funkcję dyrektora będącej w trudnym położeniu krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. W ramach wspierania miasta, dofinansowywał także jego budżet, wspomagał biednych i przekazywał często obrazy na rzecz państwa lub organizował darmowe wystawy.

Uczestniczył w ratowaniu zabytków Krakowa. Brał udział w pracach komisji nad stworzeniem ustawy o konserwacji zabytków oraz komisji konserwatorskich w czasie odnawiania ołtarza Wita Stwosza w Kościele Mariackim (1867-69), restauracji budynku Sukiennic (1875- 79), zamku na Wawelu (1886) oraz Kościoła Mariackiego (1889). Uczestniczył w pracach naukowo-badawczych i był autorem rysunków inwentaryzacyjnych w okresie otwierania znajdujących się w katedrze na Wawelu grobów Kazimierza Wielkiego (1869), królowej Jadwigi (1887) i kardynała Oleśnickiego (1887).

Obrazy Matejki charakteryzuje nie tylko kunszt wykonania, ale także komponowaniem wielopostaciowych i panoramicznych scen, świetnie zaaranżowanych z precyzyjnie przedstawionymi postaciami pełnymi ekspresji. Jego obrazy charakteryzuje pełnia barw, precyzja konturu i dopracowane szczegóły. Z czasem w pracach artysty widać tendencję do pogłębienia dramaturgii scen oraz drobiazgowego odtwarzania strojów, wnętrz czy sprzętów.

Indywidualny styl malarski Matejki ukształtował się ok. połowy lat 60. XIX wieku. Jego prace wyróżniały się coraz większą starannością wykończenia. Z czasem zaczął używać także większej ilości farby, co przydawało trwałości obrazom.

W uznaniu jego talentu uczyniono go honorowym członkiem Akademii paryskiej, wiedeńskiej, praskiej i berlińskiej oraz Akademii Rafaelowskiej w Urbino. Mimo międzynarodowego uznania i sławy, nie przepadał za publicznymi wystąpieniami, które bardzo go stresowały.

Jan Matejko zmarł po krwotoku 31 października 1893 roku w wieku 55 lat. Na miejsce spoczynku w głównej alei Cmentarza Rakowickiego (z powodu konfliktu z władzami Krakowa odmówił pochowania na cmentarzu na Skałce) odprowadziły go tłumy krakowian i dźwięk dzwonu Zygmunta.

Uczniami Matejki byli m.in. znani przedstawiciele polskiego modernizmu Józef Mehoffer, Stanisław Wyspiański, Maurycy Gottlieb i Jacek Malczewski.