Sądy mogą mieć sprzeczne opinie, ale przedsiębiorca musi wiedzieć jak postąpić

Rozbieżności w rozumieniu skomplikowanych i często niejasnych przepisów prawa podatkowego, brak jednolitości interpretacji to jeden z głównych problemów przedsiębiorców w prowadzeniu działalności gospodarczej. W przeprowadzonym przez nas badaniu prawie 25% ankietowanych wskazało, że skomplikowane i niejasne przepisy podatkowe to czynniki hamujące rozwój przedsiębiorstwa (bardziej uciążliwą barierą w prowadzeniu działalności było tylko uzyskanie finansowania na rozpoczęcie biznesu, na którą wskazało prawie 29% badanych). Trzeba pamiętać, że odpowiedzialność za rozliczenie podatku zawsze ponosi przedsiębiorca. Dotyczy to również sytuacji, gdy posłuży się powszechnie dostępną interpretacją indywidualną, wydaną przez izbę skarbową, ale w trakcie kontroli fiskus zakwestionuje taki sposób rozliczenia podatku. Znaczącą rolę w poszukiwaniu właściwego sposobu interpretacji przepisów podatkowych mają orzeczenia sądowe, w szczególności orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego. Niestety i na tym poziomie także pojawiają się rozbieżności. 

Wyrok wiąże tylko w sprawie
Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe. Moc wiążąca wyroku oznacza, że dana kwestia prawna kształtuje się tak, jak zostanie to stwierdzone w prawomocnym orzeczeniu. Zatem w kolejnym postępowaniu dotyczącym sprawy, w którym pojawi się dana kwestia nie może być już ona ponownie badana. Moc wiążąca ogranicza się jednak do konkretnej sprawy. Oznacza to, że gdy do sądu administracyjnego trafia kolejna, podobna sprawa nie jest on związany wcześniej przyjętym kierunkiem wykładni. Niezależnie od tego, orzeczenia odgrywają bardzo istotną rolę w procesie wykładni przepisów. Choć niejednokrotnie pojawiają się rozbieżności w orzeczeniach sądowych.

W ostatnim czasie rozbieżności w orzeczeniach NSA powstały np. na gruncie rozumienia pojęcia reprezentacji (w wyroku z 25 stycznia 2012 r., sygn. akt II FSK 1445/10, sąd wskazał, że reprezentacji nie należy łączyć tylko z wystawnością czy okazałością wydatków lecz są to wydatki ponoszone w związku z występowaniem w czyimś imieniu; w wyroku z 25.05.2012 r., sygn. akt II FSK 2200/10 nastąpił powrót do wcześniej spotykanej linii orzeczniczej, w której pojęcie reprezentacji łączone było z okazałością). Pierwszy z przytoczonych wyroków oznacza, że obiadu zjedzonego w restauracji z kontrahentem przedsiębiorca nie może zaliczyć w koszty podatkowe, a drugi – że w pewnych okolicznościach może to zrobić. Podobnie można wskazać rozbieżne stanowiska, jakie pojawiły się w związku z oceną dotyczącą rozliczenia strat odpowiadających niezamortyzowanej wartości początkowej inwestycji w obcym środku trwałym (wyroki NSA, które pozwalały na rozliczenie w kosztach uzyskania przychodu np. z 24.05.2011 r., sygn. akt II FSK 33/10; z 20.09.2011 r., sygn. akt II FSK 591/10) oraz wyrażające stanowisko przeciwne np. z 18.01.2012 r., sygn. akt II FSK 1380/10, z 31.01.2012 r., sygn. akt II FSK 1411/10).

Uchwała rozstrzygnie problem, ale dopiero później
Rozbieżności są jednak nie do uniknięcia i niejednokrotnie, tak jak w przypadku powołanych wyroków dotyczących reprezentacji, dobrze, że się zdarzają – w innym przypadku należałoby się liczyć z wykształceniem się bardzo niekorzystnej dla przedsiębiorców wykładni.
Gdy rozbieżności są już znaczne wtedy w grę wchodzi podjęcie przez NSA uchwały, która ma na celu wyjaśnienie przepisów, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych. Taka uchwała została podjęta na gruncie podatkowym np. w sprawie abonamentów medycznych (uchwała z 24.10.2011, sygn. akt II FPS 7/10), w sprawie opodatkowania akcjonariuszy spółek komandytowo-akcyjnych (uchwała z 16.01.2011 r., sygn. akt II FSP 1/11), czy wskazanej możliwości rozliczenia straty odpowiadającej niezamortyzowanej wartości początkowej  inwestycji w obcym środku trwałym (uchwała z 25.06.2012 r., sygn. akt II FPS 2/12 ). Choć uchwały NSA formalnie nie wiążą fiskusa, to jednak organy podatkowe podejmując rozstrzygnięcia w konkretnych sprawach muszą mieć na uwadze, jakie będzie stanowisko sądów administracyjnych, gdy sprawa trafi do ich rozstrzygnięcia.

Ogólnie lub indywidualnie
Co więc może zrobić przedsiębiorca by bezpiecznie rozliczyć się z fiskusem? Pozostają w zasadzie dwie drogi – wystąpienie z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej lub ogólnej (z tej drugiej można korzystać także w sytuacji, gdy została wydana z urzędu przez Ministra Finansów lub na wniosek innego podmiotu). W przypadku interpretacji ogólnej jej wydanie jest jednak uzależnione od zaistnienia niejednolitego stosowania przepisów prawa podatkowego w decyzjach, postanowieniach oraz interpretacjach indywidualnych wydanych przez organy podatkowe oraz organy kontroli skarbowej w takich samych stanach faktycznych lub zdarzeniach przyszłych, oraz w takich samych stanach prawnych. Oznacza to, że gdy fiskus np. rozstrzyga - choć niekorzystnie dla podatników - to jednak jednomyślnie, a rozbieżności pojawiają się na etapie orzecznictwa sądowego, to tą drogą nie uda się nic osiągnąć. W takiej sytuacji pozostaje już tylko złożenie wniosku o interpretację indywidualną. W przypadku niekorzystnego rozstrzygnięcia, z którym przedsiębiorca się nie zgadza może uruchomić procedurę odwoławczą wzywając organ do usunięcia naruszenia prawa. Gdy to nie przyniesie oczekiwanego rezultatu może skierować sprawę do wojewódzkiego sądu administracyjnego, składając skargę, a później ewentualnie skargę kasacyjną do NSA od wyroku sądu administracyjnego. Choć ta droga także nie daje pewności co do kierunku rozstrzygnięcia, to daje jednak bezpieczeństwo, że w przyszłości przedsiębiorca nie poniesie negatywnych konsekwencji przyjętej wykładni przepisów.

Zastosowania się do treści interpretacji podatkowych nie może szkodzić wnioskodawcy, nawet w przypadku, gdy ta została zmieniona, uchylona przez sąd lub nie została uwzględniona w rozstrzygnięciu sprawy podatkowej (fiskus ma możliwość zmiany interpretacji, gdy w późniejszym czasie uzna, że wydana wcześniej interpretacja jest jednak nieprawidłowa; nie jest jednocześnie związany taką interpretacją, co oznacza, że wydając np. decyzję po kontroli podatkowej może przyjąć odmienną wykładnię przepisów). Oznacza to, że niezależnie od niekorzystnych wyników kontroli podatkowej w zakresie związanym z zastosowaniem się do wskazówek, przedstawionych w interpretacji przeciwko podatnikowi nie może zostać wszczęte postępowanie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, jak również  nie zostanie on obciążony odsetkami za zwłokę. Ponadto istnieje możliwość zwolnienia z obowiązku zapłaty podatku w zakresie wynikającym ze zdarzenia będącego przedmiotem oceny. Zastosowanie się do interpretacji, która następnie uległa zmianie lub nie została uwzględniona w rozstrzygnięciu sprawy podatkowej, powoduje zwolnienie z obowiązku zapłaty podatku w zakresie będącym przedmiotem interpretacji podatkowej, ale tylko przy spełnieniu pewnych warunków. Dotyczy ono zobowiązań, które nie zostały wykonane prawidłowo, w konsekwencji zastosowania się do interpretacji, która uległa zmianie, lub interpretacji nieuwzględnionej w rozstrzygnięciu sprawy podatkowej, gdy skutki podatkowe związane ze zdarzeniem zaistniałym w określonym w interpretacji stanie faktycznym, będącym przedmiotem interpretacji, miały miejsce dopiero po doręczeniu interpretacji indywidualnej, albo po opublikowaniu interpretacji ogólnej.

Katarzyna Rola-Stężycka, Tax Care